«Ας είμαστε αυτό που είμαστε και ας είμαστε το καλό». Επιμέλεια: π. Pierre Salembier, τ.Ι.
Ο Πάπας Φραγκίσκος, στις 28 Δεκεμβρίου του περασμένου έτους, θέλησε να τιμήσει την 4η εκατονταετηρίδα από τον θάνατο του Αγίου Φραγκίσκου de Sales με μια αποστολική επιστολή με τίτλο Totus amoris est. Σκοπός αυτής της επιστολής είναι να μας βοηθήσει να ανακαλύψουμε ή να ξαναβρούμε όλα όσα το παράδειγμα και τα γραπτά του Αγίου Φραγκίσκου ντε Σαλ μπορούν ακόμη και σήμερα να προσφέρουν στους χριστιανούς.
Ποιος ήταν ο Άγιος Φραγκίσκος ντε Σαλ; Ο Φραγκίσκος ντε Σαλ γεννήθηκε στο Château de Sales στη Σαβοΐα, μια περιοχή στα σύνορα της Γαλλίας με την Ιταλία, το 1567 και πέθανε στη Λυών στις 28 Δεκεμβρίου 1622. Σπούδασε στο Κολέγιο των Ιησουιτών στο Παρίσι και στη συνέχεια νομικά στο Πανεπιστήμιο της Πάδοβας. Χειροτονήθηκε ιερέας το 1593 και του ανατέθηκε από τον επίσκοπό του μια δύσκολη αποστολή στην περιοχή Chablais, η οποία είχε στραφεί προς την προτεσταντική μεταρρύθμιση. Διορίστηκε επίσκοπος Γενεύης το 1602, αλλά αναγκάστηκε να εγκατασταθεί στο Annecy, καθώς η πόλη της Γενεύης είχε γίνει το προπύργιο των μεταρρυθμιστών. Ο Φρανσουά ντε Σαλ έζησε έτσι στο μεταίχμιο δύο περιόδων: του τέλους του 16ου αιώνα, που σημαδεύτηκε στη Γαλλία και στην Ευρώπη από έναν σκληρό πόλεμο μεταξύ Καθολικών και Προτεσταντών, και της πολιτιστικής και θρησκευτικής άνθισης που σηματοδότησε την περίοδο ειρήνης που πέτυχε ο βασιλιάς Ερρίκος Δ’, χάρη στο διάταγμα της Nantes το 1594. Αυτό έμελλε να οδηγήσει σε αυτό που δικαίως αποκαλείται “καθολική μεταρρύθμιση”, της οποίας ο Άγιος Φρανσουά ντε Σαλ ήταν ένας από τους κύριους συντελεστές. Δύο έργα τον έκαναν διάσημο: η Πραγματεία του για την αγάπη του Θεού και κυρίως η Εισαγωγή στη ζωή της ευλάβειας.
Στην Πραγματεία του για την αγάπη του Θεού, ο Φραγκίσκος ντε Σαλ διατυπώνει την αντίληψή του για τον Θεό ως εξής: “Μόλις ο άνθρωπος σκεφτεί λίγο προσεκτικά τη Θεότητα, αισθάνεται ένα ορισμένο γλυκό συναίσθημα της καρδιάς, το οποίο μαρτυρεί ότι ο Θεός είναι ο Θεός της ανθρώπινης καρδιάς”. Ο Πάπας Φραγκίσκος σχολιάζει σχετικά: “Αυτή είναι η σύνθεση της σκέψης του. Η εμπειρία του Θεού είναι κάτι το αυτονόητο για την ανθρώπινη καρδιά. Δεν είναι μια νοητική κατασκευή, αλλά μια αναγνώριση, γεμάτη θαυμασμό και ευγνωμοσύνη, που ακολουθεί την εκδήλωση του Θεού. Μέσα στην καρδιά και μέσω της καρδιάς συντελείται αυτή η λεπτή και έντονη διαδικασία ενοποίησης, χάρη στην οποία ο άνθρωπος αναγνωρίζει τον Θεό και ταυτόχρονα αναγνωρίζει τον εαυτό του, αναγνωρίζει την καταγωγή του, το βάθος του και την εκπλήρωσή του στο κάλεσμα για αγάπη. Ανακαλύπτει ότι η πίστη δεν είναι μια τυφλή κίνηση, αλλά κυρίως μια στάση της καρδιάς”.
Η Εισαγωγή στη ζωή της ευλάβειας, που σήμερα θα μπορούσε να μεταφραστεί καλύτερα ως “εισαγωγή στην πνευματική ζωή”, έχει την πρωτοτυπία να προωθεί μια αυθεντική πνευματικότητα για τους λαϊκούς. Πράγματι, μέχρι το τέλος του δέκατου έκτου αιώνα, το κοινό δόγμα της Καθολικής Εκκλησίας ήταν να διακρίνει τη χριστιανική ζωή που ζούσαν οι λαϊκοί, η οποία συνίστατο μόνο στην τήρηση των εντολών του Θεού, ενώ όσοι ήθελαν να ζήσουν μια αληθινή πνευματική ζωή έπρεπε να την αναζητήσουν σε μοναστήρια και μονές. Σε αντίθεση με την απλή συμμόρφωση προς τις εντολές του Θεού, η θρησκευτική ζωή ονομάστηκε “δρόμος των συμβουλών”.
Ο Άγιος Φραγκίσκος ντε Σαλ, αντίθετα, επιβεβαιώνει ότι όλοι οι Χριστιανοί καλούνται στην αγιότητα: τόσο οι λαϊκοί όσο και οι μοναχοί, οι μοναχές, οι ιερείς. Έτσι γράφει: “Ξέρετε ή θα έπρεπε να ξέρετε ότι η ενατένιση είναι από μόνη της καλύτερη από τη δράση και την ενεργητική ζωή- αλλά αν στην ενεργητική ζωή βρίσκει κανείς μεγαλύτερη ένωση [με τον Θεό], τότε είναι καλύτερη. Αν μια αδελφή, που βρίσκεται στην κουζίνα και κρατάει την κατσαρόλα στη φωτιά, έχει περισσότερη αγάπη και φιλανθρωπία από μια άλλη, η υλική φωτιά δεν θα την κρατήσει πίσω, αλλά θα τη βοηθήσει να είναι πιο ευχάριστη στον Θεό. Συμβαίνει αρκετά συχνά να ενώνεται κανείς με τον Θεό τόσο στη δράση όσο και στη μοναξιά- στο τέλος, επιστρέφω πάντα στο ερώτημα πού βρίσκει κανείς την περισσότερη αγάπη. Στο οποίο προσθέτει: “Όλοι δεσμεύονται από την υποχρέωση να ανέβουν στο βουνό του Θεού, ακόμη και αν δεν ακολουθούν όλοι το ίδιο μονοπάτι. “Η αφοσίωση πρέπει να ασκείται διαφορετικά από τον ευγενή, τον τεχνίτη, τον υπηρέτη, τον πρίγκιπα, τη χήρα, τη νεαρή γυναίκα, τη νύφη. Και μάλλον, η πρακτική της αφοσίωσης πρέπει να προσαρμόζεται στις δυνάμεις, στις υποθέσεις και στα καθήκοντα του καθενός”. Μέσω της διδασκαλίας του, ο Άγιος Φραγκίσκος ντε Σαλ έθεσε έτσι τα θεμέλια για την καθολική πρόσκληση στην αγιότητα που θα ανέπτυσσε η Β΄ Σύνοδος του Βατικανού, επιβεβαιώνοντας την κλήση κάθε χριστιανού στην αγιότητα.
Σε τι συνίσταται αυτή η “ευσεβής” ή “πνευματική” ζωή, το εκφράζει -όχι δίχως χιούμορ- διακρίνοντας την αληθινή από την ψεύτικη αφοσίωση. Η περιγραφή του Φραγκίσκου ντε Σαλ για την ψεύτικη αφοσίωση είναι ζωηρή και επίκαιρη ακόμη και σήμερα, και δεν είναι δύσκολο για εμάς να βρούμε τον δρόμο μας γύρω από αυτήν. Γράφει ο Πάπας Φραγκίσκος: “Αυτός που είναι αφοσιωμένος στη νηστεία θα θεωρηθεί ευσεβής, εφόσον νηστεύει, έστω κι αν η καρδιά του είναι γεμάτη αγανάκτηση• και μην τολμώντας να βουτήξει τη γλώσσα του στο κρασί ή ακόμη και στο νερό, από νηφαλιότητα, δεν θα προσποιηθεί ότι τη βουτάει στο αίμα του πλησίον του με συκοφαντίες. Κάποιος άλλος θα θεωρεί τον εαυτό του ευσεβή επειδή λέει πλήθος προσευχών κάθε μέρα, αν και μετά από αυτό η γλώσσα του βυθίζεται σε θυμωμένα, αλαζονικά και προσβλητικά λόγια για τους υπηρέτες και τους γείτονές του. Ο άλλος αντλεί πρόθυμα ελεημοσύνη από το πορτοφόλι του για να δώσει στους φτωχούς, αλλά δεν μπορεί να αντλήσει γλυκύτητα από την καρδιά του για να συγχωρήσει τους εχθρούς του. Ο άλλος θα συγχωρήσει τους εχθρούς του, αλλά δεν θα καταστήσει ποτέ τους πιστωτές του υπόλογους παρά μόνο με τη δύναμη της δικαιοσύνης. Αυτά είναι τα ελαττώματα και οι προσπάθειες όλων των εποχών, ακόμη και σήμερα, και ο Άγιος καταλήγει: “Όλοι αυτοί οι άνθρωποι θεωρούνται συνήθως ευσεβείς, αλλά δεν είναι καθόλου ευσεβείς”.
H αληθινή αφοσίωση περιγράφεται ως εξής: “Η φιλανθρωπία και η αφοσίωση δεν διαφέρουν μεταξύ τους περισσότερο από ό,τι η φλόγα από τη φωτιά, εφόσον η φιλανθρωπία είναι μια πνευματική φωτιά, και όταν φλέγεται έντονα ονομάζεται αφοσίωση• ενώ η αφοσίωση δεν προσθέτει τίποτε στη φωτιά της φιλανθρωπίας, παρά μόνο τη φλόγα που κάνει τη φιλανθρωπία άμεση, ενεργή και επιμελή, όχι μόνο στην τήρηση των εντολών του Θεού, αλλά και στην άσκηση των ουράνιων συμβουλών και εμπνεύσεων”. Και ο Πάπας Φραγκίσκος προσθέτει: “Η αφοσίωση, κατανοητή με αυτόν τον τρόπο, δεν είναι αφηρημένη. Είναι μάλλον ένας τρόπος ζωής, ένας τρόπος ύπαρξης στην καθημερινή ζωή. Συγκεντρώνει και δίνει νόημα στα μικρά πράγματα της καθημερινής ζωής, την τροφή και την ένδυση, την εργασία και τον ελεύθερο χρόνο, τον έρωτα και τη γονιμότητα, την προσοχή στις επαγγελματικές υποχρεώσεις. Εν ολίγοις, διαφωτίζει την κλήση κάθε ατόμου”.
Τέλος, ο Άγιος Φραγκίσκος ντε Σαλ, μέσα από τη θέση που κατείχε στην ιστορία της Γαλλίας και της Ευρώπης της εποχής του, ήταν ένας άνθρωπος που αντιλαμβανόταν ότι ο ευαγγελισμός θα έπρεπε να προσαρμοστεί στο πνεύμα της εποχής και γι’ αυτό έγραφε: “Πρέπει να σας πω ότι η γνώση που αποκτώ κάθε μέρα για τις διαθέσεις του κόσμου με κάνει να εύχομαι με πάθος η Θεία Καλοσύνη να εμπνεύσει κάποιους από τους υπηρέτες της να γράψουν κατά το γούστο αυτού του φτωχού κόσμου”. Αυτό που ο Άγιος Ιωάννης ΚΓ΄, συγκαλώντας τη Β΄ Σύνοδο του Βατικανού, αποκάλεσε “σημεία των καιρών”, αυτό είναι που οδήγησε την Καθολική Εκκλησία να επιλέξει τον Άγιο Φραγκίσκο ντε Σαλ ως προστάτη όλων των χριστιανών που ασχολούνται με την κοινωνική επικοινωνία. Η προστασία αυτή παραμένει αποτελεσματική, όπως έδειξε η πρόσφατη συνάντηση στη Λούρδη από τις 24 έως τις 27 Ιανουαρίου των Ημερών του Αγίου Φρανσουά ντε Σαλ, στην οποία συμμετείχαν 230 επαγγελματίες των μέσων ενημέρωσης.