Οι άνθρωποι είναι φτιαγμένοι για τη θεία γαλήνη. Η ανησυχία, το άγχος είναι η περισσότερο ή λιγότερο η αγχώδης αναζήτηση της σωστής σχέσης με τον Θεό και τη ζωή. Η ιστοσελίδα Croire.com προσφέρει τις σκέψεις του π. Dominique Salin τ.Ι. για το θέμα αυτό.

Πρέπει να το πούμε ευθύς αμέσως: υπάρχει μια “καλή” ανησυχία, το είδος που ο άγιος Αυγουστίνος ανακαλεί στο περίφημο επιφώνημά του: “Μας έπλασες για τον εαυτό σου, Κύριε, και η καρδιά μας είναι ανήσυχη μέχρι να αναπαυθεί σε σένα” (Εξομολογήσεις Ι, 1).

Η καρδιά μας είναι “ανήσυχη” μέχρι να αναπαυθεί στον Θεό. Είμαστε φτιαγμένοι για να απολαμβάνουμε την ειρήνη, την ανάπαυση, την “ησυχία” που ανήκει στον Θεό.

Όσο αναζητούμε αλλού την ευτυχία μας παρά στον Θεό, μόνο απογοητευμένοι και ανικανοποίητοι μπορούμε να είμαστε – δεν ησυχάζουμε, χρειαζόμαστε πάντα κάτι περισσότερο, πάντα κάτι άλλο. Με αυτή την έννοια, η ανησυχία είναι κάτι περισσότερο από μία ψυχολογική κατάσταση: είναι μία στάση ζωής, ένας τρόπος ύπαρξης, όπου δεν έχουμε βρει τη “θέση” μας, το αληθινό αγκυροβόλι μας, την αιτία.

Αυτό το είδος της ανησυχίας είναι υγιές. Αυτό το φως που τρεμοπαίζει στη συνείδησή μας σημαίνει: “Προσοχή! Μην σταματάς εκεί. Είσαι καλύτερος από αυτό. Συνέχισε να ψάχνεις”. Ο Πασκάλ περιέγραψε καλύτερα από τον καθένα αυτή την κακουχία του “ανθρώπου χωρίς Θεό”: ζει ανάμεσα σε μια αέναη νοσταλγία για το παρελθόν και σε μάταιες προσδοκίες για το μέλλον. Δεν μπορεί να ζήσει στο παρόν, γιατί δεν είναι σε ειρήνη με τον εαυτό του.

Ο άνθρωπος, ένα ον της επιθυμίας

Σύμφωνα με τον συντάκτη του άρθρου, η ανησυχία είναι ένα θετικό ερέθισμα. Για τον άγιο Αυγουστίνο, όπως και για τον Πασκάλ, ο άνθρωπος είναι ον της επιθυμίας, ο άνθρωπος είναι επιθυμία. Αναζητά τη θέση του, τον ρόλο του στο μεγάλο θέατρο του κόσμου, στο δράμα της ύπαρξης στο οποίο προσγειώθηκε απροετοίμαστος.

Ο “τόπος” του, τόπος γέννησης και τελικός του προορισμός, είναι ο Θεός. Ο ρόλος του θα είναι ο δικός του τρόπος να είναι τέκνο του Θεού. Όσο δεν έχει ανακαλύψει τον Θεό, όσο η επιθυμία του δεν τον έχει οδηγήσει στον Θεό και στην εξοικείωση μαζί του, ο άνθρωπος παραμένει ανήσυχος. Φυσικά, η πλήρης ανακάλυψη του Θεού, η “είσοδος” στον Θεό, δεν είναι δυνατή πριν από τον θάνατο.

Ο ίδιος ο Μωυσής γνώριζε κάτι από αυτό. Αλλά μια ζωή σε στενή κοινωνία με τον Θεό είναι απολύτως δυνατή. Ο άγιος Αυγουστίνος το μαρτυρεί: η ανήσυχη αναζήτησή του για τον αληθινό Θεό διήρκεσε δεκαέξι χρόνια, από την ηλικία των δεκαεπτά έως των τριάντα τριών ετών!

Είναι αναρίθμητοι εκείνοι οι επιφανείς αλλά και οι πολλοί ανώνυμοι που η ανησυχία τους απασχόλησε μεγαλύτερο ή μικρότερο διάστημα της ζωής τους: Σαρλ ντε Φουκώ, Έτι Χιλλέζουμ κ.α. και τόσοι άλλοι.

Μια μέρα, ο λόγος του Ιησού απόκτησε γι’ αυτούς το πλήρες νόημά του: “Ελάτε σε μένα όλοι όσοι κοπιάζετε και είστε φορτωμένοι, και εγώ θα σας αναπαύσω” (Ματθ. 11:28).

Ο στωικισμός, ο βουδισμός και οι πολλές σύγχρονες μορφές τους δεν είναι οι μόνοι που υπόσχονται ψυχική γαλήνη, ηρεμία και ήρεμη δύναμη. Ο χριστιανισμός δεν υπόσχεται ηρεμία ή γαλήνη του νου εξ αρχής. Αυτά δίνονται μόνο συμπληρωματικά. Αν τα αναζητούμε μόνο γι’ αυτά τα ίδια, οι πιθανότητες είναι ότι δεν θα τα βρούμε ποτέ.

Η χαρά στην πληρότητά της

Αυτό που προτείνει ο χριστιανισμός είναι να ανακαλύψουμε ένα Πρόσωπο που πρέπει να ακολουθήσουμε: τον Χριστό. Αλλά ο Χριστός δεν ωραιοποιεί τα πράγματα για τους υποψηφίους ακολούθους του: “Όποιος θέλει να με ακολουθήσει, πρέπει να απαρνηθεί τον εαυτό του, να σηκώσει τον σταυρό του και να με ακολουθεί” (Ματθ. 16:24).

Ο δρόμος του δεν είναι στρωμένος με ροδοπέταλα. Η έκπληξη είναι ότι το άτομο που έχει ξεκινήσει αυτό το μονοπάτι, το άτομο που έχει επωμιστεί με θάρρος τον σταυρό που του επιφυλάσσει η ζωή (ένα χαρακτηριστικό του χαρακτήρα, μια ασθένεια, ένα πένθος, ένα ατύχημα, μια ψυχολογική βλάβη, εν ολίγοις μια αναπηρία – στην πραγματικότητα, όλοι είμαστε ανάπηροι, όλοι έχουμε έναν σταυρό στη ζωή μας, λιγότερο ή περισσότερο βαρύ), το άτομο αυτό ανακαλύπτει, σιγά σιγά ή ξαφνικά, μια παράξενη χαρά που δεν θα την αντάλλασσε με τίποτα στον κόσμο.

Τις περισσότερες φορές δεν το περιμένει, πιθανώς δεν είχε τολμήσει καν να ελπίζει ότι θα μπορούσε να είναι και γι’ αυτόν, αλλά έτσι είναι. Το ίδιο βράδυ της σύλληψής του, ο Ιησούς προσεύχεται στον Πατέρα να έχουν οι μαθητές του μέσα τους τη “χαρά του σε όλη την πληρότητά της”.

Η χαρά δεν είναι η παγωμένη αδιαφορία κάποιου που έχει χτίσει ένα τείχος αναισθησίας γύρω του. Η χαρά του Ιησού μπορεί να είναι πολύ κοντά στη συμπόνια του Βούδα, αλλά δεν είναι ακριβώς το ίδιο. Αυτή η χαρά μπορεί να συμβαδίζει με μεγάλο πόνο.

Αντίφαση; Μα η ζωή είναι αντιφατική! Όπου δεν υπάρχουν αντιφάσεις, δεν υπάρχει επιθυμία, δεν υπάρχει ζωή.

Τα βάσανα των πιστών

Μόλις ο πιστός αρχίσει να ακολουθεί τα βήματα του Ιησού, μόλις φτάσει στο λιμάνι της σωτηρίας, η “ανήσυχη” ψυχή δεν είναι απρόσβλητη από νέες μορφές βασάνων, ίσως πιο περιστασιακά και λιγότερο βαθιά από εκείνα που την ταλαιπώρησαν στο παρελθόν, αλλά μερικές φορές και πιο βίαια.

Ο άγιος Ιγνάτιος Λογιόλα, συνοψίζοντας δεκαέξι αιώνες χριστιανικής εμπειρίας σε λίγες σαφείς παραγράφους, διακρίνει δύο κύριους τύπους ανησυχίας στους «Κανόνες για τη διάκριση των πνευμάτων».

Σε εκείνους που όταν αρχίζουν να “χαλαρώνουν” ή να παρεκκλίνουν περισσότερο ή λιγότερο ειλικρινά από την οδό του Ευαγγελίου, το “καλό πνεύμα” κεντρίζει και ροκανίζει τη συνείδησή τους μέσω του φυσικού νόμου της λογικής”. Η ακριβής ονομασία αυτής της πρώτης μορφής ανησυχίας είναι τύψεις, ένοχη συνείδηση. Είναι ένα σωτήριο άγχος που μας καλεί να επιστρέψουμε στην πορεία μας.

Το κακό πνεύμα

Υπάρχει όμως και μία εντελώς διαφορετική μορφή άγχους που πλήττει “εκείνους που σημειώνουν έντονη πρόοδο στην κάθαρση των αμαρτιών τους και γίνονται όλο και καλύτεροι στην υπηρεσία του Θεού, του Κυρίου μας (…). Τότε το χαρακτηριστικό του πονηρού πνεύματος είναι να δαγκώνει, να θλίβει και να βάζει εμπόδια στο δρόμο μας, ανησυχώντας μας για ψεύτικους λόγους, για να μας εμποδίσει να προχωρήσουμε”.

Αυτή η ανησυχία, που ενίοτε έχει λεπτές εκδηλώσεις, είναι διεστραμμένη. Εμπνευσμένη από τον “εχθρό της ανθρώπινης φύσης”, τον “πατέρα του ψεύδους”, έχει στόχο να χωρίσει τον άνθρωπο από τον Θεό. Το κακό πνεύμα μπορεί να είναι πολύ “κακόβουλο”. Διακρίνεται στο να εμπνέει σκέψεις που, υπό το πρόσχημα του καλού, μπορούν να οδηγήσουν στην απόγνωση.

Ο Άγιος Ιγνάτιος είχε βιώσει αυτού του είδους την ανησυχία κατά τις πρώτες ημέρες της μεταστροφής του, όταν ασκούσε μία απαιτητική πνευματική ζωή στη Μανρέσα: “Τι; Νομίζεις ότι θα μπορέσεις να ζήσεις για πολύ καιρό αυτό το είδος ζωής; Μα, φτωχέ μου φίλε, είσαι ανίκανος γι’ αυτό! Είσαι πολύ από αυτό, όχι αρκετά από εκείνο… Στην πραγματικότητα, δεν είσαι τίποτα άλλο παρά αλαζόνας. Έλα, γύρνα στην πραγματικότητα, γίνε ταπεινός, παραιτήσου!

Ένα θέμα πίστης

Αυτό το είδος ανησυχίας είναι πολύ συνηθισμένο και μπορεί να πάρει πολλές μορφές. Ίσως ο πλούσιος νέος στο Ευαγγέλιο να έπεσε σε αυτό το είδος ανησυχίας (Ματθ. 19:16). Στην πραγματικότητα, υπέφερε από ένα άλλο είδος ανησυχίας όταν μίλησε στον Ιησού: Κάνω όλα όσα πρέπει να κάνω σωστά για να έχω καλή σχέση με τον Θεό; Δεν μου διαφεύγει κάτι; Κατά βάθος, αυτός ο άνθρωπος ήταν ανήσυχος, με τη λανθασμένη έννοια της λέξης. Ήταν έλλειψη πίστης ή θέμα ιδιοσυγκρασίας; Ποιος ξέρει;

Η Μάρθα ήταν ίσως έτσι, όταν ανησυχούσε και ταραζόταν, προσπαθώντας να κάνει δύο πράγματα ταυτόχρονα, ενώ ένα ήταν αρκετό (μαγείρεμα ή ακρόαση του Κυρίου, ο Ιησούς δεν αποφαίνεται).

Η ανησυχία μπορεί να πάρει αμέτρητες μορφές στην πνευματική ζωή. Για να κατανοήσουμε τη ρίζα της, ίσως είναι βολικό να την ορίσουμε με το αντίθετό της. Σε αυτό το σημείο, ο Ιησούς τα είπε όλα σε λίγες προτάσεις: “Μην μεριμνάτε για τη ζωή σας… Κοιτάξτε τα πουλιά του ουρανού και τα λουλούδια του αγρού… Η αυριανή μέρα θα έχει τις δικές της φροντίδες” (Ματθ. 6:25).

Το αντίθετο της ανησυχίας δεν είναι η ανεμελιά, είναι η εμπιστοσύνη, με άλλα λόγια η πίστη.

Το Παγκόσμιο Δίκτυο Προσευχής του Πάπα: συνέντευξη με τον Διευθυντή